Contents
Digitalisering Bronnen Scholten’s Rechtstheoretisch Werk
Dankzij het Digital Paul Scholten Project zijn de belangrijkste bronnen voor het rechtstheoretische werk van Paul Scholten nu elektronisch beschikbaar.
De belangrijkste bronnen voor het rechtstheoretische werk van Paul Scholten zijn:
Algemeen Deel van Mr. C. Asser’s Handleiding tot de beoefening van het Nederlandsch Burgerlijk Recht, W.E.J. Tjeenk Willink, Zwolle, 1931 en 1934.
In 1974 is het Algemeen Deel in zijn geheel in nieuwe spelling herdrukt door W.E.J. Tjeenk Willink. De aanvullingen en herzieningen die daarbij zijn gemaakt door G.J. Scholten, de zoon van Paul Scholten, hoogleraar Privaatrecht aan de Universiteit van Amsterdam, zijn duidelijk herkenbaar in de tekst aangebracht.
In 2010 is het eerste hoofdstuk uit de uitgave van 1974 als foto-print opnieuw uitgegeven bij Wolters Kluwer. Het is daartoe als deel 1 opgenomen in het boek Dorsten naar Gerechtigheid onder redactie van Timo Slootweg, die ook een naschrift bij de uitgave heeft geschreven. In het tweede deel van deze uitgave zijn ook een aantal fotoprints van Paul Scholten’s Verzamelde Geschriften opgenomen waarin nog de oude spelling wordt gebruikt.
Verzamelde Geschriften van Prof. Mr. Paul Scholten samengesteld door G.J. Scholten, Y. Scholten en M.H. Bregstein, W.E.J.Tjeenk Willink, Zwolle, vier delen in eerste druk van 1949-1954, twee delen die ieder twee delen omvatten in de tweede druk van 1980.
Algemeen Deel in Drie Edities (hele boek)
In het kader van de digitalisering van het Algemeen Deel in zijn geheel ten behoeve van het beschikbaar stellen ervan in open access, is de tekst van het Algemeen Deel in genummerde blokken ingedeeld. Dat maakt referentie mogelijk zonder gebruik van paginanummers. De paginanummers van de verschillende drukken van het Algemeen Deel uit 1931, 1934 en 1974 verschillen. Om de verschillen tussen de drie drukken te kunnen bekijken en om te kunnen zien hoe de nieuwe blokindeling in de gedigitaliseerde originelen correspondeert met de uitgave die men in huis heeft, is er een webuitgave gemaakt van Algemeen Deel in Drie Edities, die de verschillen tussen de drie edities en de verschillende paginanummers met behulp van kleur weergeeft. De webeditie van Algemeen Deel in Drie Edities (oude spelling en met registers) staat alleen op het Nederlandse gedeelte van de Website.
In Algemeen Deel in Drie Edities is de oude spelling aangehouden. Wanneer gesproken wordt over de Originele Nederlandse tekst, dan wordt verwezen naar Algemeen Deel in Drie Edities, in oude spelling, waarbij in groen (1e), rood (2e) en paars (3e) de paginanummers en aanvullingen zijn weergegeven.
Bestaande Vertalingen Rechtstheoretisch Werk
Algemeen Deel
Bijna alle teksten van Paul Scholten zijn alleen in het Nederlands verkrijgbaar.
Van het Algemeen Deel bestaan echter een paar vertalingen:
Franse vertaling (1954) van de tweede druk van het eerste hoofdstuk: Traité de Droit Civil Néerlandais, Partie Générale, Paul Scholten, traduit par B.E.Wielenga, Préface de Georges Ripert, W.E.J. Tjeenk Willink and S.A.R. Pichon et R. Durand-Auzias, Paris.
Indonesische vertaling (1986, 1992) van de tweede druk van het complete boek: Mr. C. Asser Penuntun dalam mempelajari Hukum Perdata Belanda: Bagian Umum, Mr. P. Scholten, Penerjemah: Siti Soemarti Hartono, S.H.,Penyunting Prof. Dr. Sudikno Mertokusomo, S.H., Gadjah Mada University Press, Yogyakarta.
Indonesische vertaling (1985) van alleen het derde hoofdstuk: Sejarah dan Perkembangan Kitab Undang-undang Hukum Perdata (Burgerlijk Wetboek), P. Scholten, Alih Bahasa: Mr. Koerdi Soemintapoera, Penerbit Armico, Bandung.
Mogelijk melden zich in de toekomst nog mensen die het Algemeen Deel nog in een andere taal willen vertalen. Zo hadden de Brazilianen Luciano de Camargo Penteado en Nuno M.M.S. Coelho, beide sprekers op het derde Paul Scholten Symposium, zich al gemeld met het verzoek om het Algemeen Deel in het Portugees te vertalen. Zeer onverwacht overleed Luciano echter aan een acute infectie in 2015.
Verzamelde Geschriften
Indonesische vertaling
Al in de beginfase van het project werd vanuit Indonesië een Indonesische vertaling toegestuurd van één van de Verzamelde Geschriften, namelijk VG 15 De Structuur der Rechtswetenschap door de auteur Arief Sidharta. Het DPSP kreeg toestemming van Sidharta om de vertaling Judul Struktur Ilmu Hukum te publiceren. De tekst is direct online gepost en enige tijd later ook side by side met het Nederlandse origineel geplaatst. De tekst zal tenslotte hoogstwaarschijnlijk in 2023 samen met de Engelse vertaling en een nieuwe bewerking van de Nederlandse versie gepubliceerd worden in DPSP Annual. Het is niet ondenkbaar dat er in Indonesië nog vertalingen van andere Verzamelde Geschriften circuleren.
Originelen in het Frans
Paul Scholten heeft vier artikelen in het Frans geschreven, die ook in het Frans zijn opgenomen in de Verzamelde Geschriften (VG):
VG 65: ‘Jean Yver, Les contrats dans le très ancien droit Normand’,
VG 66: ‘Convenances vainquent loi’,
VG 9: ‘L’Interprétation de la Loi et la Justice’,
Heruitgave en Bewerking Rechtstheoretisch Werk
Nieuwe Titel – Algemene Methode van het Privaatrecht
Er is in de redactie gesproken over de titel van de vertaling. In Nederland is het gebruikelijk over het Algemeen Deel te spreken, als men het heeft over het eerste hoofdstuk van het Algemeen Deel. Omdat het eerste hoofdstuk als een zelfstandige tekst wordt uitgegeven, zowel in Nederlandse bewerking als in Engelse vertaling, leek het belangrijk er een nieuwe titel aan te geven. Door de redactie werd gekozen voor de titel Algemene Methode van het Privaatrecht ( Algemene Methode (AM)), een contaminatie van de titel van hoofdstuk 1 (De Methode van het Privaatrecht) en het boek (Algemeen Deel). Het drukt datgene uit wat Paul Scholten in zijn voorwoord zegt over het doel van het boek
Het behandelt (…) het aan alle delen (…) gemeenschappelijk: de methode. (…) Ten slotte geloof ik dat de jurist alleen door bezinning op de methode inzicht krijgt in wat recht eigenlijk is.
Voor de Engelse vertaling werd de titel General Method of Private Law, in short General Method (GM). Ook bij de heruitgave van de reeds bestaande Franse en Indonesische vertalingen werd deze nieuwe titel ingevoerd, respectievelijk Méthode Générale du Droit Privé (MG) en Metode Umum Hukum Perdata (MU).
Tweede druk
In 2010 werd ervoor gekozen de eerste druk uit 1931 te gebruiken als basis voor de Engelse vertaling van hoofdstuk 1 van het Algemeen Deel. De fotokopie van het Algemeen Deel op de DPSP-website is dan ook gemaakt van de eerste druk. Later bleek dat de Franse en Indonesische vertaling op basis van de tweede druk uit 1934 waren gemaakt. In de tweede druk zijn een paar aanvullingen en herzieningen opgenomen door Paul Scholten. Daarom bleek het uiteindelijk beter om de tweede druk tot uitgangspunt voor het maken van de Engelse vertaling te nemen.
Verschuiving van Focus
In 2010 lag de nadruk sterk op de juridische, privaatrechtelijke, betekenis van hoofdstuk 1 van het Algemeen Deel. Er was daarom veel aandacht voor vragen zoals hoe om te gaan met de verouderde wetteksten, de verwijzingen naar niet meer bestaande instituties, samenvatting van oude arresten en het maken van een thesaurus voor moeilijk vertaalbare juridische begrippen. Daarvoor zou medewerking nodig zijn uit privaatrechtelijke hoek. Omdat het er in het begin op leek dat nogal wat mensen graag betrokken wilden zijn bij het vertaalproject, zijn er in de eerste opzet van de website, commentaarfuncties opengesteld om de genoemde probleempunten bespreekbaar te maken. De online commentaar functies bleken niet te worden gebruikt en zijn daarom na enige tijd verwijderd. Daarmee ontstond ook een verschuiving van de focus van het vertaalproject. Het werd veel meer een filosofisch en sociaalwetenschappelijk project.
Bewerking
De verschuiving van focus heeft geleid tot een bewerking waarin zoveel mogelijk de positiefrechtelijke aspecten omzeild zijn. De verwijzingen naar verouderde wetgeving en naar inmiddels niet meer bestaande instituties zijn vermeden door juridische kwesties te parafraseren op een niet juridisch-technische wijze met een wat globale samenvatting van de tekst. In de bewerking is ook een nieuwe spelling ingevoerd en zijn oude grammaticale vormen verwijderd. Daarnaast is bij de bewerking ook een hertaling doorgevoerd, die naarmate de tekst van oudere datum is ingrijpender is.
Tenslotte houdt de bewerking in dat de verwijzingen naar literatuur met behulp van een reference manager zijn ingevoerd en dat een literatuurlijst is toegevoegd. In de Engelse vertaling is de bewerking van de Nederlandse tekst geheel doorgevoerd. De bewerking ter vermijding van verouderde verwijzingen naar wetgeving en instituties is niet doorgevoerd in de Franse en Indonesische vertalingen, wel de nieuwe literatuurverwijzingen en literatuurlijst. De registers zijn bij de bewerking weggelaten omdat ze verouderd zijn. De registers zijn wél opgenomen in de webpresentatie Algemeen Deel in Drie Edities.
Van de teksten uit de Verzamelde Geschriften die vertaald worden, wordt de originele Nederlandse versie volgens dezelfde principes bewerkt als bij het Algemeen Deel. De vertalingen en bewerkingen worden al in concept online gezet als Articles in Progress. De uiteindelijke versies worden gepubliceerd in DPSP Annual. Op dit moment staan de concept (c) Engelse vertaling, de originele (o) en het concept van de bewerkte Nederlandse editie (bc) van no 2 van de Verzamelde Geschriften Recht en Levensbeschouwing online
Side by Sides
Doordat de bewerking ook een hertaling inhoudt, is het belangrijk om de originele en vernieuwde versie te kunnen vergelijken. Ook is de bewerking slechts gedeeltelijk doorgevoerd in de heruitgave van de reeds bestaande Franse en Indonesische vertaling. De indruk zou daardoor kunnen ontstaan dat de vertalers hun werk niet goed hebben gedaan. Daarom is het belangrijk om ook deze vertalingen te kunnen vergelijken met de originele Nederlandse tekst. Tenslotte is het interessant om bijvoorbeeld de Franse en de Engelse vertaling of de Engelse en Indonesische vertalingen met elkaar te kunnen vergelijken.
Door de blokindeling in alle teksten aan te brengen is het mogelijk geworden (via nadere codering) om de teksten van zowel het Algemeen Deel als de vertaalde Verzamelde Geschriften side by side aan te bieden.
Methode en Verantwoording Vertaling
In 2010, toen het Digital Paul Scholten Project begon, was het maken van een Engelse vertaling van het eerste hoofdstuk van het Algemeen Deel het hoofddoel. Er waren in 2010 nogal wat mensen die meenden dat het eerste hoofdstuk van het Algemeen Deel van Paul Scholten niet te vertalen zou zijn. Ook vroegen sommigen zich af of het wel zinvol was het eerste hoofdstuk in zijn geheel te vertalen.
Om zich te oriënteren las de DPSP-redactie het Annual Report 1995 van het Centre for International Legal Cooperation (Cilc) over de Approach and Projects bij het vertalen van Nederlandse Wetten in het Engels. Het DPSP-redactielid Marjanne Termorshuizen-Arts was betrokken bij het project Law Dictionary van het Cilc. Een van de belangrijkste aanbevelingen in het rapport voor het maken van vertalingen was het realiseren van een samenwerking tussen een deskundige op het gebied van de inhoud, een vertaler en een native speaker.
Vertaalcommissie
In de DPSP-redactie was al direct in het begin besloten om een eerste concept van de vertaling online te zetten en de mogelijkheid te scheppen om online commentaar te leveren op de gemaakte vertaling. Op die manier kon de input van experts verworven worden.
Er werd overwogen een professionele vertaler aan te trekken samen met een native speaker, maar al snel bleek dat er geen budget voor een vertaler zou zijn. Daarom werd besloten dat twee vrijwilligers uit de redactie het vertaalwerk op zich zouden nemen: de initiator van het project Liesbeth Huppes-Cluysenaer samen met Marjanne Termorshuizen-Arts, die niet alleen als deelnemer aan een Cilc project ervaring had met juridisch vertalen, maar die ook gepromoveerd was op de rechtstheoretische ontwikkelingen met betrekking tot juridische semantiek. Cassandra Steer, indertijd een Australische PhD internationaal strafrecht aan de juridische faculteit, die eerder een periode als docent verbonden was geweest aan de afdeling Algemene Rechtsleer, was bereid om mee te werken als native speaker. Aldus kwam er een vertaalcommissie tot stand bestaande uit drie experts in algemene rechtstheorie, met bij twee daarvan daarnaast specifieke op vertaling gerichte deskundigheden.
De vertaalcommissie werd opgeheven zodra de Engelse concept vertaling van het eerste hoofdstuk van het Algemeen Deel online was gezet. Wel is Marjanne actief gebleven in de redactie. Ze heeft de Indonesische vertaling van het Algemeen Deel van Hartono, die volgens geruchten bestond, opgespoord in het Nationaal Archief in Den Haag samen met de vertaling van het derde hoofdstuk van Soemintapoera. Ook is ze als deskundige op het gebied van het Indonesisch vertalen van Nederlandse wettekst actief betrokken geweest bij het online zetten van deze vertalingen van het Algemeen Deel.
Het eerste Verzamelde Geschrift (no 2) is inmiddels door Huppes vertaald en zal nog een taalredactie moeten ondergaan door een native speaker.
Werkwijze
Een van de belangrijkste aspecten van de werkwijze van de vertaalcommissie was dat niet naar unanimiteit gestreefd werd, maar naar het zo goed mogelijk aangeven van de plaatsen waar verschil van mening gerezen was, of aarzeling.
De eerste vertaling van steeds grote stukken tekst werd gemaakt door Liesbeth Huppes-Cluysenaer. De vertaalde tekst werd toegestuurd aan de native speaker Cassandra Steer, die de tekst met track changes terugstuurde aan Liesbeth. Daarna stuurde Liesbeth de tekst door naar Marjanne Termorshuizen-Arts waarbij een groot deel van de veranderingen van Cassandra geaccepteerd was, maar een aantal plaatsen was gemarkeerd als probleempunten. Marjanne liep het geheel nog een keer door. Haar correcties leverden geen nieuwe problemen op. Daar waar Marjanne het met Liesbeth eens was dat Cassandra het Nederlands niet goed begrepen had werden de probleempunten geschrapt. Over bleven dus de punten die vertaalproblemen waren. Aan Liesbeth werd dan de keuze gelaten welke oplossing voor het probleem gekozen werd. Bij het online zetten van de concepttekst werd in de ruimte die gereserveerd was voor commentaar aangegeven welke problemen de vertaalcommissie besproken had. Het was daarbij de bedoeling dat gebruikers van de website niet alleen commentaar zouden leveren op de vertaling, maar daarbij ook in zouden gaan op de door de vertaalcommissie geconstateerde problemen. De concentratie op het detecteren van vertaalproblemen in plaats van op unanimiteit heeft het werken in de vertaalcommissie aangenaam en efficiënt gemaakt.
Het is gebleken dat er niet of nauwelijks commentaar op de vertaling is gekomen van buitenstaanders. Toen duidelijk werd dat er geen animo was voor het geven van commentaar, is de online commentaar mogelijkheid geschrapt. Dat neemt niet weg dat het nog steeds mogelijk is om commentaar van welke aard dan ook via het DPSP- contactadres op te sturen.
De vertaalproblemen die de vertaalcommissie constateerde zijn nu opgenomen in Comments and Annotations, dat onderdeel vormt van de publicatie van de Engelse vertaling in DPSP Annual, Volume 1 (2020). Ook de paar reacties die als comments zijn ingediend, zijn daarin opgenomen. Hierbij moet echter, zoals hierboven al aangegeven, aangetekend worden dat in de loop van het project, het perspectief op de vertaling veranderd is. In de beginfase ging het bij veel van de vertaalproblemen om de vertaling van juridische termen en de vraag hoe om te gaan met de verwijzing naar verouderde wetgeving, niet-meer bestaande instituties en termen die in verschillende rechtsculturen niet helemaal equivalent zijn. In de loop van de tijd verschoof het perspectief naar de wens om zoveel mogelijk dat soort problemen te vermijden. Bij een bewerking van de originele tekst, die allereerst gewenst was om de nieuwe spelling in te voeren met de daarbij behorende nieuwe grammatica en nieuwe semantiek, zijn daarom ook zoveel mogelijk alle specifieke details van de verwijzingen naar het positieve recht verwijderd. Daardoor werd veel van het commentaar van de vertaalcommissie irrelevant. In Comments and Annotations zijn alleen de opmerkingen van de vertaalcommissie opgenomen die relevant bleven.
Beslissingen van de Vertaalcommissie
De vertaalcommissie nam als motto een citaat uit VG 17, de afscheidsrede van Paul Scholten:
Wie hetzelfde anders zegt, zegt iets anders
Besloten werd de vertaling zo letterlijk mogelijk te maken, al moesten Engelse lezers natuurlijk niet afgeschrikt worden. Een extra reden voor een zo letterlijk mogelijke vertaling was de overweging dat de vertaling waarschijnlijk vooral gebruikt zou worden door lezers, voor wie Engels niet de moedertaal zou zijn. Nederlandstalige juridische termen lijken vaak meer op de Duitse of Franse termen, dan op de Engelse omdat Nederland, Frankrijk en Duitsland in veel opzichten dezelfde juridische traditie delen.
De tekst is onderverdeeld in genummerde blokken. De verdeling in blokken is willekeurig. De tab geeft aan waar Paul Scholten een nieuwe alinea maakte. Paul Scholten maakt soms bijna geen alinea’s in zijn tekst en soms heel regelmatig.
Karakteristiek voor Paul Scholten’s manier van schrijven is dat hij het gebruik van technische termen vaak vermijdt. De vertaalcommissie heeft ook waar mogelijk technische taal vermeden.
Paul Scholten gebruikt vaak een accent om bepaalde woorden te benadrukken. Daardoor kun je hem als het ware de tekst horen spreken. De accenten zijn in de vertaling niet overgenomen.
Het gebruik van cursief en aanhalingstekens door Paul Scholten is overgenomen.
De citaten in het Frans, Duits of Latijn zijn aanvankelijk niet vertaald door de vertaalcommissie. Het plan was toen om zoveel mogelijk gebruik te maken van al bestaande vertalingen van die literatuur. In de afgelopen jaren heeft Google translate zich echter zodanig ontwikkeld, dat (vert. lhc) betekent dat Google translate gecheckt en bewerkt is door Liesbeth Huppes-Cluysenaer. Voor het Latijn biedt Google search vaak de gezochte vertaling.